به گزارش خبرنگار مهر، ماشین آلات و تجهیزات تولید بر بهره‌وری کشت و برداشت محصولات تأثیر بسیاری دارند.
استفاده از تجهیزات سخت افزاری نامناسب هنگام برداشت، بخشی از محصولات را ضایع کرده و از بین می‌برد؛ به عنوان مثال گندم کاران و برنج کاران معتقدند بخشی از محصولات هنگام برداشت خرد و ضایع می‌شود.
یا عدم ماشین آلات مناسب هر محصول، کشت آنها را محدود کرده در این خصوص می‌توان به کلزا اشاره کرد که به دلیل ریز بودن این دانه روغنی ضرورت دارد تجهیزات مورد نیاز کشت و برداشت آن در داخل تأمین باشد؛ البته کشت پایین این محصول استراتژیک فقط به این عامل بر نمی‌گردد و عوامل دیگر هم نقش دارد.
فرسودگی ابزار کشاورزی از جمله تراکتور از دیگر کاستی‌های این حوزه بوده که منجر به طولانی شدن صف طولانی انتظار کشاورزان برای دریافت تراکتور شده است.
کمبود تجهیزات تخصصی
ایران کشوری دارای ۴ فصل است.
رویش گیاهان وحشی و خودرو در دشت‌ها و کوهپایه‌های آن بستر مناسبی برای بازار اقلام دارویی به شمار می‌رود؛ اما این ظرفیت در سال‌های گذشته مورد غفلت واقع شده است.
در این راستا مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی بر تقویت مکانیزاسیون تاکید دارد.
وی به نمونه‌ای از ساخت این تجهیزات تخصصی اشاره می‌کند و می‌گوید، ماشین آلات برداشت موسیر و کلاله جدا کن زعفران که مجهز به هوش مصنوعی است در ایران ساخته شده و در سامانه مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی قرار گرفته است.
تولید داخل تجهیزات مورد نیاز کشاورزی باید صرفه اقتصادی داشته باشد و به لحاظ تیراژ در شمارگان اقتصادی ساخته شوند.
شاید یکی از موانع ساخت داخل انواع ماشین آلات مورد نیاز بخش کشاورزی به این مساله بر گردد.
ماشین آلات از فرسودگی تا موجودی
تراکتور یکی از ابزار کار کشت زراعی بوده که در امر کشت و برداشت محصولات استراتژیک مانند غلات از جمله گندم نقش بسزایی دارد.
فرسودگی انواع خودروها اعم از انواع ماشین و ماشین آلات یکی از معضلات بیش از یک دهه اخیر کشور بوده که حتی سال ساخت برخی از کامیون‌های در حال تردد به سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد.
این موضوع در ماشین آلات بخش کشاورزی هم صادق بوده و برخی از این تجهیزات دهه ۶۰ خورشیدی وارد کشور شده است.
کریم ذوالفقاری، رئیس مرکز مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی درباره آمار ماشین آلات فرسوده حوزه کشت می‌گوید، بیش از ۵۰ درصد تراکتورهای موجود کشور فرسوده هستند.
همچنین سالانه به ۲ هزار و ۲۰۰ کمباین نیاز است که حداکثر ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ دستگاه تولید می‌شود سالانه به ۲ هزار و ۲۰۰ کمباین نیاز است که حداکثر ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ دستگاه تولید می‌شود؛ بنابراین موجودی تراکتور و کمباین به اندازه کافی نیست.
به گفته وی، در حوزه کاشت نشایی هم ۷۰ درصد با دستگاه نشاکار انجام می‌شود و ۹۰ درصد مزارع شالی با کمباین برداشت محصول دارند؛ به این ترتیب می‌توان گفت، ناوگان دستگاه نشاکار و برداشت برنج در شرایط خوبی قرار دارد.
تراکتورهای فرسوده و سوخت بالا
رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی در ادامه سخنان خود با اشاره به مصرف سوخت بالا تراکتورهای فرسوده افزود که اگر ساختار حاکمیت شرایطی فراهم می‌کرد تا کشاورزی که از تراکتور مدل رومانی ساخت ۶۰ استفاده می‌کند آن را با تراکتوری جدیدتر جایگزین کند به طور قطع از مصرف سوخت این حجم تراکتور فرسوده آسیب نمی‌دید چراکه تراکتور فرسوده ساعتی میانگین ۳.
۵ لیتر سوخت مصرف می‌کند که خسارت سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل کرده است.
این خسارت برای کشاورز جزئی است و به راحتی می‌تواند از کنار آن بگذرد.
در چنین شرایطی باید با مشوق‌هایی کشاورز را ترغیب کرد تا تراکتور فرسوده را با همان حداقل اسب بخار با مدلی به‌روزتر جایگزین کند.
وجود ۳۰۰ هزار تراکتور فرسوده
رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی درباره آمار تراکتورهای فرسوده کشور می‌گوید، ۳۰۰ هزار تراکتور فرسوده در کشور وجود دارد که بالای ۱۳ سال ساخت بوده و هر سال هم به این عدد اضافه می‌شود.
۳۰۰ هزار تراکتور فرسوده بالای ۱۳ سال ساخت در کشور وجود دارد و هر سال به این عدد اضافه می‌شود طی برنامه‌ای ۵ ساله باید این ماشین‌های فرسوده حذف و جایگزین شوند تا عوارض و تبعات سنگینی که از این موضوع به اقتصاد و محیط زیست تحمیل می‌شود جبران شود.
به گفته این مسؤول دولتی سالانه به ۶۰ هزار تراکتور نیاز است تا فقط فرسوده‌ها از چرخه مصرف خارج شوند.
اما و اگرهای یک تعامل
در ادامه موضوع استفاده تراکتورهای از رده خارج و آمار نیازمندی کشور، ذوالفقاری عنوان می‌کند، این موضوعات به کرات به وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته شده است.
به عنوان مثال امسال برای نخستین بار طرح جایگزینی کمباین‌ها در ۵ استان شروع شد و در طرح آزمایشی ۵۰ میلیارد تومان اعتبار مناسب تخصیص داده شده که کمباین‌ها در حال تحویل به کشاورزان است.
توان تولید در کشور فراهم است
بر اساس مطالعات انجام شده در هر ۱۰ هکتار زمین یک دستگاه تراکتور نیاز است و طبق نظر برخی مسؤولان دولتی نه تنها کشور دچار کمبود تراکتور نیست بلکه نسبت به زمین‌های سطح زیر کشت، این تعداد بیش از نیاز ما است.
به گفته ابوذر جمشیدوند، مدیرکل دفتر ماشین آلات کشاورزی ساختمانی و معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه تولید ماشین‌آلات کشاورزی به طور خاص در حوزه تراکتور، تولیدات سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد حدود ۴۰ درصدی داشته است.
در حوزه تولید کمباین برنج نیز اتفاق بزرگی رقم خورده و رشد نزدیک به ۱۸۰ درصدی به ثبت رسیده است.
در ساخت کمباین غلات هم رشد ۸ ماهه امسال نسبت به مشابه سال قبل نزدیک به ۱۰۱ درصد بود.
این کارشناس دولتی تاکید دارد، وزارت صنعت، معدن و تجارت توانست در این حوزه با اعطای تسهیلات زمینه رشد تولید را فراهم و وزارت جهاد کشاورزی هم توانست این حوزه را مدیریت کند.
جمشیدوند تاکید دارد تقریباً خیلی از نیازهای ادوات کشاورزی در کشور قابل تولید و تأمین است زیرا دانش و فناوری را در اختیار داریم؛ تنها باید به‌روزرسانی شود.
تسهیلات عامل اصلی صف طولانی تراکتور
مدیرکل دفتر ماشین آلات کشاورزی ساختمانی و معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با تاکید بر اینکه اگر درست برنامه‌ریزی شود و از همه مهم‌تر برای آن تسهیلات مناسبی دیده شود مشکلی در تأمین ماشین آلات کشوری در کشور وجود ندارد.
با توجه به نیازسنجی انجام شده چند نکته قابل‌تأمل است؛ نخست این که اقتصاد حوزه کشاورزی ضعیف است و این موضوع در تسهیلاتی که به این حوزه تخصیص می‌یابد باید مورد توجه قرار گیرد.
در واقع صف طولانی چند سال اخیر بیشتر به موضوع تسهیلات بر می‌گردد.
به گفته وی، میزان خرید از خیلی از مجموعه‌ها به‌شدت پایین آمده و وقتی به موضوع تسهیلات، تشویقات و اقتصاد حوزه کشاورزی، نگاه می‌شود آن را می‌توان به یک اتفاق نامناسب در فضای اقتصاد کشور نسبت داد.
در کنار تراکتورسازی که حجم بالایی از بازار را پوشش می‌دهد ما ۶ مجموعه دیگر داریم که در حوزه تولید فعالیت دارند؛ اما به دلیل قیمت محصولات آنها که به لحاظ فناوری، نوع تجهیزات و فرایند تولیدشان نسبت به تراکتورسازی تا حدودی بالاتر است کشاورزان کمتر برای خرید اقدام می‌کنند.
اما در حوزه تراکتورسازی به دلیل دامنه تولید، قیمت آن پایین‌تر از مجموعه‌های دیگر بوده و وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه‌ریزی کرده از آمار حدود ۵۲ هزار تراکتوری که امسال وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان نیاز کشور به ما اعلام کرده است ۴۰ هزار تراکتور را تراکتورسازی تولید و عرضه کند.
رفع نیاز بازار به تراکتور فقط با واردات حل نمی‌شود چرا که قیمت تمام شده ماشین‌آلات کشاورزی قطعاً برای کشاورز مهم است.
پیشنهاد چیست؟
مدیرکل دفتر ماشین آلات کشاورزی ساختمانی و معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره حل مساله اظهار می‌کند، توجه به رفع چالش صرفاً در تولید و عرضه نیست بلکه در بحث موضوعات اقتصادی مانند جریان نقدینگی بوده و باید در حوزه تسهیلات باید به‌دنبال رفع مشکل بود.
همچنین می‌توان همین مجموعه‌هایی که در کشور به‌عنوان تولیدکننده ماشین‌آلات کشاورزی وجود دارند را فعال‌تر کرد.
جمشیدوند با اشاره به رشد تولید در سال ۱۴۰۲ تصریح می‌کند، متناسب با نیاز و خریدی که سال گذشته انجام شد که حدود ۳۲ هزار دستگاه بود امسال رشد ۲۰ درصدی رقم خورده است.
در بخش تراکتور تعداد دستگاهی که تولید شد بر مبنای عملکرد ۸ ماهه نخست سال ۲۰ درصد رشد داشته است.
ظرفیت تولید ۸ ماهه ۲۳ هزار و ۵۰۰ دستگاه در حوزه تراکتور بوده که تا آبان، ۲۳ هزار و ۲۶۷ دستگاه تولید شد.
کمباین مورد نیاز برنج کاران هم بر اساس نیازی که به وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام شده ۱۵۰۰ دستگاه بوده و تولید داخل نیز ۱۴۰۸ عدد بود.
البته نیازی هم که به ما اعلام می‌شود باید پشتوانه آن ثبت خرید باشد.
در حوزه کمباین غلات، اتفاق خیلی خوبی افتاده و ۵۰۱ دستگاه تحویل شده است؛ بنابراین مشکل کمبود ماشین آلات کشاورزی به ویژه تراکتور، صادرات هم نمی‌تواند باشد.
جمشیدوند اعلام می‌کند، در مسئله صادرات رویکرد وزارت صنعت، معدن و تجارت تأمین عرضه، رشد تولید و رشد کیفیت مجموعه‌هایی است که امکان صادرات دارند زیرا این امر باعث می‌شود که با همکاری کشورهای دیگر امکان ارتقای دانش فنی و فناوری رخ دهد.
به گفته مدیرکل دفتر ماشین آلات کشاورزی ساختمانی و معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت ظرفیت داخل در تولید تراکتور نیاز کشور را پاسخ می‌دهد؛ اما اگر تقاضا مطابق با نیاز سفارش‌گذاری شود، امکان پاسخگویی وجود دارد.
در حال حاضر مشکل در حوزه اختلاف میزان تقاضا و نیاز کشور است.
توان کاری تراکتورهای موجود
رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی درباره نیاز بازار داخل به تراکتور اظهار می‌کند، این که هر کشاورز مثلاً با یک هکتار زمین، یک تراکتور داشته باشد کمکی به بهره‌وری نکرده و منطقی نیست؛ این پذیرفتنی است.
در حال حاضر حدود ۶۲۰ هزار تراکتور در کشور وجود دارد.
هنگامی که عمر حدود ۵۵ درصد تراکتورها بالای ۱۳ سال است و بخش عمده‌ای هم بالای ۲۰ سال ساخت، دیگر توان ۱۰۰۰ ساعت کار را نمی‌توان از آنها داشت ذوالفقاری درباره کارکرد این ابزار کار کشاورزان می‌گوید، میانگین کارکرد سالانه یک تراکتور حدود ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت برآورد می‌شود و به طور قطع ساعت کارکرد تمام ۶۲۰ هزار تراکتور موجود کشور این عدد نیست.
دلیل این موضوع هم عوامل اجتماعی و فرسودگی این ماشین آلات است.
در نتیجه با توجه به سن تراکتورها و سال ساخت آنها ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت کار از آنها دور از انتظار است.
این مقام دولتی اضافه کرد، اگر سن یا سال ساخت تراکتورهای موجود کشور را زیر ۱۰ سال در نظر بگیریم، انتظار ۱۰۰۰ ساعت کار در سال از آن می‌رود.
هنگامی که عمر حدود ۵۵ درصد تراکتورها بالای ۱۳ سال است و بخش عمده‌ای هم بالای ۲۰ سال ساخت، دیگر توان ۱۰۰۰ ساعت کار را نمی‌توان از آنها داشت.
عطش بازار و تقاضا انباشت شده
هنگامی که ماشینی طرحی می‌شود این طرح بر اساس نیازمندی جامعه مورد نظر و ارگونومی افراد آن جامعه خواهد بود.
به عنوان مثال وقتی امارات خودرویی به شرکت مادر سفارش می‌دهد تولیدکننده محصولات را بر اساس شرایط آب و هوایی این کشور تولید می‌کند.
این موضوع مهم در حوزه ماشین آلات کشاورزی هم اهمیت بسزایی دارد.
رئیس مرکز مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به همین موضوع، معتقد است، نکته‌ای که خیلی کم به آن توجه می‌شود ساختار متفاوت کشاورزی و روستایی ایران با سایر کشورها است.
کشاورزی ما و اراضی کشاورزان قطعه قطعه و خرد که یکی از عوامل آن قانون ارث است نیاز این بازار را با مزارع بزرگ برخی کشورها متفاوت می‌کند.
ذوالفقاری با اشاره به تغییر روش‌های زندگی و کشت در روستاهای کشور در چند سال اخیر می‌گوید، تا حدود ۱۵ سال پیش در روستا بخش عمده‌ای از کارهای کشاورزی توسط چهارپایان انجام می‌شد.
اما در حال حاضر در روستا، بخش عمده‌ای از کارهای یک روستایی به وسیله تراکتور انجام می‌شود و او زندگی در روستا را بدون داشتن تراکتور شخصی تقریباً یک زندگی بسیار دشوار می‌داند.
عطش بازار تراکتور مربوط به امروز و دیروز نیست؛ بلکه تقاضای انباشته‌ای است که خودش را امروز نشان می‌دهد
به گفته این مقام دولتی با وجود تمام مخالفت‌ها و موافقت‌ها بازار تراکتور باید به سوی تعادل پیش برود، تاکید دارد، سالانه حدود ۲۵ هزار تراکتور در کشور تولید که بخشی از آن صادر می‌شود.
با وجود ضعف عرضه در داخل نباید تراکتور صادر شود؛ ضمن این که در تعدادی از مدل‌ها حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون تومان بین کارخانه و قیمت بازار تفاوت قیمت وجود دارد، این نشان عطش بازار را می‌رساند.
عطش بازار هم مربوط به امروز و دیروز نیست؛ بلکه تقاضای انباشته‌ای است که خودش را امروز نشان می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد، در حوزه نیاز تراکتورهای باغی و سبک، عرضه و تقاضا، سر به سر است و انتظار تولید بیشتر در این مدل‌ها نیست.
بازار در برخی مدل‌ها آرام است و بعضی مدل‌ها نیز ممکن است قیمت بیرون با قیمت کارخانه همخوانی داشته باشد.
در بعضی مدل‌ها مثل تراکتورهای زراعی با اسب بخار بالا به‌شدت تقاضا بالاست.
همچنین از سال ۹۹ وزارت جهاد کشاورزی عملاً هیچ دخالتی در توزیع تراکتور نداشته و تراکتورسازی مشابه سایر شرکت‌های تولیدکننده خودرو سامانه‌ای راه اندازی کرده که کشاورز در آن ثبت نام و تراکتور دریافت می‌کند؛ بنابراین عرضه باید افزایش یابد تا بازار آرام شود.